Şimdi herkes için oturup düşünme zamanı

Prof. Dr. Mustafa Aydın, Kadir Has Üniversitesi - Sahadaki gelişmelerin saatlik ne olduğunun çok önemi yok, artık 20 yıl öncesine dönüyoruz, Afganistan’da artık Taliban’ın kontrolünde yeni bir hükümet kurulacaktır. Bir geçiş süreci beklemiyorum ama belli bir süre olsa bile, sonrasında yine Peştun’ların ağırlığında bir yapı ortaya çıkacaktır. Taliban sahada bu kadar güçlüyken, ülkenin önemli bir kısmını ele geçirmişken, başka birine hükümeti vermeyecektir, öyle bir anlaşmaya girmeyecektir diye tahmin ediyorum. Bu durum tabi Türkiye dahil herkes için yeniden oturup düşünme zamanı. 11 Eylül olmadan önce yani Afganistan’da El Kaide yapılanmadan önce Taliban ülkenin neredeyse yüzde 75 gibi bir kısmına sahipti, özellikle şimdi birkaç gün önce ele geçirdiği Mezar-ı Şerif ve kuzeydoğudaki Türkmen grupların bulunduğu alanları kontrol edemiyordu. Oradan bir Taliban karşıtı çatışma devam ediyordu fakat şu anda oraları da ele geçirdi. Bu sefer ülkenin daha büyük bir kısmını kontrol edecek ve muhtemelen daha net bir yapı ortaya çıkartacak.

Havalimanı güvenliğine gerek kalmadı

Türkiye açısından artık bence Kabil Havalimanı denemesi bu noktada bitiyor. Kabil tamamen Taliban’ın eline geçtikten sonra bir yabancı ülkenin güçlerinin havaalanını denetlemesini istemeyeceklerdir diye tahmin ediyorum. Çok keskin konuşmak kolay değil, Taliban veya yeni Afgan yönetimiyle Türkiye birtakım görüşmeler yapacaktır ama konsept olarak da Taliban Kabil’i ele geçirdikten sonra Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın güvenliğini sağlamasının da bir anlamı yok. Çünkü konsept aslında Batılı güçlerin oradaki büyükelçiliklerin sürdürülebilmesi açısından havaalanının açık kalmasıydı, şimdi pek çok büyükelçilik hızlı bir şekilde geçici olarak kapatacaktır, çünkü ne olacağı çok belirsiz.
20 yıl öncesinde Taliban yönetimindeki Afganistan’ın dünyayla ilişkileri konusunda onlardan kaynaklanan bir sorunları yoktu. Ülke içinde çok sert radikal bir İslami yönetim kurmuşlardı aynı şeyi şimdi de yapacaklarını tahmin ediyorum. Kendilerinin İslam anlayışı dışında kalanlara, kadınlara baskılar, bu konularda taviz vereceklerini sanmıyorum dünyayla ilişkiler kurmak konusunda. Ama bu konularda problem yaşamayan ülkelerle ilişki kurmakta sıkıntı çekmezler, 20 yıl önce de durum böyleydi. Rusya’dan sonra ABD gibi büyük bir gücü de ülkeden gönderdiler. Bundan sonra kim Taliban’a etki edebilir ki? O nedenle, kendileriyle uluslararası ilişki kurmak isteyen devletlerle bu ilişkiyi kurarlar bence. Türkiye açısından aslında mesele, Taliban’dan ziyade Türkiye’nin pozisyonu.

Yeni dönem Taliban için de bir test

Kabil’de yağmalama, istismar, taciz gibi durumlardan korkuluyor şu an çünkü böyle gruplar var şehirde. Mevcut durum ne kadar uzarsa, Kabil’in kaosa sürüklenmesi kaçınılmaz olacak. Kabil’de 5 milyon insan yaşıyor ve Taliban’ın ele geçirdiği diğer şehirler gibi değil, muntazam bir şekilde düzen sağlanmazsa durum kontrol altına alınamaz. Şu an iki seçenek var: Tamamen Taliban’a teslim mi olunacak yoksa yarı-tarafsız diyebileceğimiz bir geçiş hükümeti, ardından da Taliban’ın hakim olduğu bir gelecek hükümeti için görüşmeler mi olacak? Bence şu an Taliban’ın eli çok güçlü ve henüz Taliban dışı unsurların hükümete dahil edilip edilmeyeceği konusu Taliban için de net değil.

Meşruiyet ihtiyacı var

Taliban için daha kapsayıcı bir siyasi sistem konusunda bir eğilim olabilir. Bunun nedenlerinden biri ülke içinde ve uluslararası düzeyde meşruiyet ihtiyacı. Taliban, uluslararası bir meşruiyet kazanırsa, tüm ülkenin Taliban’ı desteklemesi daha kolay olur. Taliban dahil Afganistan’da bugüne kadar hiçbir hükümet tam anlamıyla ülkeyi yönetemedi. Temel olarak sistemi devam ettirdiler, sivil toplum kuruluşları üzerinden pek çok hizmet vatandaşlara sağlanıyordu, kendi adalet sistemini kurdu Taliban, hepsi bu. Eğer bu kez de yatırım alamaz ve uluslararası çapta dışlanırlarsa, zorluk yaşar. Taliban’ın kendi içinde de diğer siyasi grupların yönetime dahil edilmesinin dirençle karşılaşacağını düşünüyorum. Buna rağmen kapsayıcı bir hükümet kurulmazsa, ülke tekrar savaşa sürüklenebilir. Zaman içinde Taliban’a karşı çıkan gruplar görürüz.

‘Taliban değişmek zorunda kalacak’

Merkezi olmayan bir hareket olan Taliban artık hükümet olmak zorunda. Bu sebeple belirsiz olamaz ve politikalarını açıklamak durumunda kalacak. Bugüne kadar kendi içlerinde ihtilaflı düşüncelere sahip olabildi. Ama artık kadınların eğitimi, çalışması, kültürel ve ekonomik pek çok meselede duruşlarını netleştirmeleri gerekecek. Bir diğer önemli nokta da artık bir çeşit merkezi otorite ile yönetmek zorunda kalacaklar örgütü. Hareketin liderliğinin ne dediği ve sahadaki aktörlerin ne yaptıklarını göreceğiz. Sahadaki komutanlar büyük özgürlüğe sahiptiler. Bu durum ya değişmek zorunda kalacak ya da Taliban hareketinin bütünlüğü sorgulanmaya başlanacak. Ayrıca örgüt içinde farklı görüşleri olan grupların da sonraki adım konusunda rekabet ettiklerini düşünüyorum. Kısa zamanda Taliban hareketinin bütünlüğünün test edildiğini göreceğiz.