MEHTAP GÖKDEM?R Ankara - 2003-2006 y?llar? aras?nda NATO Afganistan K?demli Sivil Temsilcili?i görevini üstlenen Hikmet Çetin, Afganistan’daki geli?meleri Milliyet’e de?erlendirdi. Ülkede bir koalisyon kurulabilece?ini, Türkiye’nin buna öncülük edebilece?ini belirten Çetin ?unlar? kaydetti:

- Afganistan’daki tabloyu nas?l görüyorsunuz? Türkiye nas?l bir strateji izlemeli, rol üstlenmeli?

Yeni tablo vahim. Taliban’?n ?u s?rada baz? ?l?ml? söylemler var,  bana göre aldat?c?. Bunu ?unun için yap?yor, bir; “Acaba daha çok ülke tan?yabilir mi bizi?”?kincisi; yabanc? misyonlar Afganistan’dan ayr?lmas?n... Üçüncü bir neden de d?? ekonomik yard?ma ihtiyac? var. O yard?m gelebilir mi diye... Onun için bunlar geçici. Çünkü ayn? anda yine o Taliban’?n bildi?imiz geçmi? y?llardaki tatbikatlar?n izleri ba?lad?. Zaman içinde yine o bilinen uygulamalar?na geçeceklerini tahmin ediyorum.

‘?ktidar payla??lmal?’

Türkiye ile bir kere ili?ki zaten kuruluyor, devam ediyor ili?ki. Türkiye, nas?l bir bar?? sa?lanabilir, istikrar sa?lanabilir Afganistan’da ve bölgede, o yönde gerekirse bölge ülkeleriyle birlikte çaba göstermelidir. Ortada bir hükümet falan kalmad?. Ama çok de?i?ik etnik gruplar?n liderleri var. Geçmi?ten beri olanlar var. En az?ndan iktidar? payla?mal?d?r. Bir koalisyon kurmal?. Zaten Amerika ile uygulanmayan anla?ma bunu gerektiriyor yani Afganistan hükümeti ile Taliban ortak bir hükümet kuracaklar, Taliban da bu hükümetin içinde olacak, iki senelik bir süre içinde geçici hükümet gerekli yasalar? yapacak, sonra da seçime gidilecek, senaryo buydu. Bu senaryo çöktü ama benzer uygulaman?n yap?lmayaca?? anlam?na gelmez. Yani Taliban tek ba??na de?il. O toplumda var olan, bilinen liderler var. Özbeklerin var, Hazaralar?n var, Taciklerin var, Pe?tunlar?n var. Bunlarla beraber bir ortak hükümet kurulmas? konusunda bir çaba gösterilirse, Türkiye buna bence öncülük yapabilir. Göç de ancak öyle önlenir. E?er Suriye’de Esad ile ili?kiler kesilmeseydi o göçler olmazd?.

‘Taliban’la görü?ülmeli’

- Taliban’la görü?ülmeli mi?

D??i?leri aylard?r görü?üyor. Ben kar?? de?ilim,Yanl?? anla??lmas?n, Say?n Cumhurba?kan?’n?n görü?mesini uygun görmem. Bakan düzeyinde de görü?ülebilir, istihbaratla görü?ülebilir, bunlar?n hepsinin görü?mesine ben kar?? de?ilim, yararl? olur.

‘Askerimizin çekilmesi laz?m’

- Mehmetçik Afganistan’da kalmal? m?, çekilmeli mi?

Bunlar?n konu?uldu?u dönemde Afganistan’da seçilmi? bir cumhurba?kan? ve hükümet vard?. ?u anda muhatap yok. Bu ay?n sonunda NATO ile ABD’nin  art?k çekildikleri noktada, oradaki askerimizin me?ruiyeti de ortadan kalkar. 10 gün sonra, BM Güvenlik Konseyi’nin bir karar? ç?kmazsa bizim askerimizin de çekilmesi lâz?m ay sonunda.

‘Kad?nlar için kayg?l?y?m’

- Afganistan’da uzun y?llar kald?n?z, son geli?melerle birlikte size ula?an, arayan oldu mu?

“Halen de görü?üyorum. Herkes endi?eli. Arayan dostlar?m çok benim. Pazar günü sabahleyin, ben “Taliban ne olacak” diye ileri gelenlerle konu?tum. Ayn? anda da Doha’da hükümet ile Taliban’?n görü?mesi planlan?yordu. Ayn? gün. Orada, o sabahki beklenti ?uydu; Kabil’i sard?lar ama teslim almayacaklar, müzakerenin sonucunu bekleyecekler. Fakat olmad?. Sonradan do?rudan saraya da girdiler. O arada beni Türkiye’de okuyan, Mülkiye’den mezun, sonra D??i?leri Bakan? da olan, Karzai’ye yak?n dan??manl?k yapan Rengin Spanta arad?. Hava meydan?ndan arad?, durumun çok vahim oldu?unu, oradan kalk?p Dubai’ye gidecek olan bir özel yabanc? uçak ?irketinde yeri oldu?unu fakat “Ne uça??n gitmesi mümkün ne ad?m atmak mümkün, burada her türlü güvenlikten yoksunuz” ifadesini kulland?. Sonradan bir defa daha telefon etti, “Her türlü tehlike var” dedi, “Acaba sizin buradaki havaalan?nda bulunan sorumlu bir subay gelirse, 6-7 arkada??z, 3-4 tanesi bakan, daha güvenli olarak bizi ald?rabilir misin?” dediler. Saat gece 11-12 faland?. Ben de Milli Savunma Bakan?m?z? arad?m. Durumu anlatt?m. Rica ettim, insani bir ?ey bu, üstelik bunlar?n ço?unu da ben tan?yorum ve gece devaml? takip ettim. Bizim askeri havaalan?ndan, yüzba?? galiba arabayla gidip onlar?n hepsini al?p askeri havaalan?na getirdi. Bana telefon ettiler, çok te?ekkür ettiler, “Su anda kendimizi güvende hissediyoruz” (dediler). D??i?leri Bakan Yard?mc?m?z ile konu?tum, “Çok kritik bir durum, yard?mc? olmak laz?m” diye. Sabaha kar?? uça?a binip Türkiye’ye geldiler. Üst düzey olarak 8 ki?i faland?.

‘Çok telefon al?yorum’

Çok telefon al?yorum. Mesela, Özbek Türkmen bir hal?c? arad?, a?layarak ‘Ne olursun yard?mc? olun Türkiye’ye gideyim’ diye. Böyle arayan çok. Türkiye’ye gelmek isteyen var. ‘Türkiye bize yard?m etsin’ diyenler var. ‘E?er vizeler aç?l?rsa yard?mc? olabilece?im’ dedi?im ki?iler var. Bunlar tan?nan insanlar. Malik var mesela, eski o da General Malik’tir, çocu?u Türkiye’de okudu, ben okumalar?na yard?mc? oldum. O?lu arad?, babas? da arad?, “?mkan olsa bir an önce buradan ç?kmak istiyoruz, her an tehlike alt?nday?z” dediler. Özellikle Afgan kad?n? için büyük bir ac? duyuyorum. Çok büyük bir kayg? duyuyorum. Ne olacak çocuklar?n hali? Diyelim ki karar vereceksiniz, ben 1000 tane k?z ö?renciyi okutaca??m, moral olur ama sorunu çözmüyor.

‘Dünyaya iyi mesaj olur’

Türkiye’nin yapabilece?i sivillerin de, Taliban’?n tek ba??na de?il, oradaki ileri gelenlerle bir koalisyon hükümeti kurmas?, o durumu biraz sakinle?tirebilir ve dünyaya da bir iyi mesaj olur. Türkiye siyasi çözüm yolunu kullanmal?. 4 bin kilometre Kabil-Ankara. Nas?l geliyorlar? Bu i? ?ran ile konu?ularak çözülebilir. Konuyu ben Afganistan’?n kom?ular?n? da içine alarak birlikte bir siyasi çözüm bulunmas? laz?m diye dü?ünüyorum. Türkiye orada etkili olabilir. Pakistan çok önemli.”

‘E?ref Gani ile görü?üyordum’

- Eski Afganistan Cumhurba?kan?’n? tan?yor musunuz, daha önce hiç konu?tunuz mu?

Tan?yordum. Benim zaman?mda Maliye Bakan?’yd?. Evlerinde de çok bulunduk, yemek yedik.

- Ara ara görü?üyor muydunuz Gani ile?

Ara ara görü?üyordum. Ben olacaklar? tahmin ediyordum fakat bu kadar erkenini... Bir süre daha, bir ay, 40 gün daha sürece?ini tahmin ediyordum. Herkes b?rak?nca kimse kalmad?. Birden y?k?ld?. Devlet çöktü.

- Daha önceki konu?malar?n?zda ne söylüyordu?

Müzakerelerin devam etti?ini falan hep söylüyordu, o müzakerelerden ümitliydi. Ara dönemin cumhurba?kan? kim olacak? E?ref Gani kendisinin olmas?n?, kalmas?n? istiyordu. Öbürleri de kabul etmiyordu.