Tezhip, Arapça kökenli bir kelime olup, altınlamak manasına gelmektedir. Günümüzde daha çok dini bir nitelik taşıyan tezhip, kitap bezeme sanatlarına verilen genel addır. Tezhip sanatıyla uğraşan erkeklere müzehhip, kadınlara ise müzehhibe adı verilmektedir.

Tezhip Sanatı Nedir, Nasıl Yapılır?

Tezhip, sık sık minyatür ile karıştırılan bir sanat dalıdır. Ancak minyatür de bitki, hayvan vb. tasvirlere yer verilirken; tezhip daha çok hatların etrafının süslenilmesi için yapılmaktadır. Başta hat sanatlarının süsleyicisi olan tezhip, günümüzde pano şeklinde de kullanılmaktadır. Tezhip çoğu zaman simetrik desenlerden oluşan bir tasarıma sahiptir.

Bu sanat, özellikle Osmanlı döneminde el yazması kitapları ve Kuran-ı Kerim’in sayfalarını süslemek amacı ile yapılmaktaydı. Padişah tuğralarının etrafının süslenmesi de tezhip sanatçılarının görevleri arasındaydı.

Türkiye’de tezhip yapılırken genellikle klasik yaklaşıma uyum sağlanmaktadır. Bu yaklaşım, tezhip tarihi boyunca kullanılan desen formlarını bozmadan ama yenileyerek kullanılmasına dayanmaktadır. Ancak nadir de olsa klasik yaklaşımdan ayrı olarak çalışan ve değişik kompozisyonlarla kendilerine özgü tasarımlar yaratan tezhip sanatçıları da bulunmaktadır. Tezhip sanatı zaman içinde unutulmaya yüz tutmuş bir daldır, ancak son yıllarda eski popülaritesini tekrar kazanmaya başlamıştır. Türkiye’de bulunan çok sayıda üniversitenin güzel sanatlar fakültesinde tezhip bölümü yer almaktadır. Burada yetenekli sanatçılar yetiştirilmektedir.

Tezhip Sanatının Tarihçesi

Tezhip sanatı, Türkler ‘in varoluşu ile birlikte ilk örneklerini vermiştir. Bu sanat dalı; Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devleti dönemlerinde de gelişerek yapılmaya devam etmiştir. Tezhip tarihindeki en büyük adım ise Çaldıran Savaşı’ndan sonra atılmıştır. Bu kapsamda Tebriz’den gelen bir tezhip ustası, sanatın Anadolu topraklarındaki gelişimine oldukça destek olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman dönemi de tezhip sanatında ilerleme kaydedilen zamanlar arasındadır. Bu dönemlerde; tezhipte zengin işçilikler kullanılmış, altın detaylarına yer verilmiş ve renk olarak da lacivert ön plana çıkarılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nin iz bırakan tezhip ustaları ise Şah Kulu ve Kara Memi’dir.

Lale Devri’ne kadar kendi içerisinde gelişmeye çalışan tezhip, bu dönemde batılı motiflerin etkisi altında kalmıştır. Rokoko dönemi adı verilen bu devirde, tezhipte yeni desenler ve motifler işlenmeye başlamıştır.

19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı ise matbaanın gelişimiyle tezhip sanatını arka plana taşıyan bir dönem olarak kabul edilmektedir. Seri kitap basımları nedeniyle el yazması işlere olan talepler giderek azalmış ve tezhip sanatına ihtiyaç duyulmamaya başlamıştır. Ancak günümüzde Prof. Dr. Süheyl Ünver sayesinde tezhip sanatı tekrar canlanmaya başlamıştır.